Allergenen zijn stofjes in voedsel waar mensen een allergische reactie op kunnen krijgen. Maar hoe zit dat nou precies bij voedingssupplementen en hoe herken ik of ergens een allergeen in zit?
Wat zijn allergenen?
We gebruiken het woord allergeen om te verwijzen naar een stofje waar iemand op kan reageren. In principe kan iemand voor allerlei dingen allergisch zijn, maar er zijn 14 allergenen waarvan is bepaald dat ze vermeld moeten worden als ze in een product voorkomen. Dit zijn namelijk stofjes waar heel veel mensen allergisch voor zijn. Denk hierbij aan: glutenbevattende granen, zoals tarwe (waaronder spelt en khorasantarwe, voorheen kamut), rogge, gerst en haver.
Welke soorten allergenen zijn er?
14 voedselallergenen zijn door de Europese Unie vastgesteld als verplichte etiketteringsinformatie. Het gaat om:
- Ei
- Vis
- Pinda
- Noten, zoals amandelen, hazelnoten, walnoten, cashewnoten, pecannoten, paranoten, pistachenoten en macadamianoten
- Soja
- Melk, inclusief lactose
- Schaaldieren
- Weekdieren
- Selderij
- Mosterd
- Sesamzaad
- Sulfiet
- Lupine
Als er gesproken wordt over producten met een allergeen, gaat het over de allergenen uit dit rijtje.
Verschil tussen allergie en intolerantie.
Voor mensen met een allergie kan het binnenkrijgen van dat stofje grote gevolgen hebben. Een bekend beeld uit films of series zijn de mensen met een pinda allergie, waarvan het lichaam direct reageert met bijvoorbeeld opzwellende tong, lippen, vingers en handen. Naast een allergische reactie kan er ook sprake zijn van een intolerantie. Iemand reageert dan wel, maar het is niet acuut en niet levensbedreigend. Een veel voorkomende intolerantie is gluten intolerantie: mensen die daar last van hebben ervaren bijvoorbeeld maag- of darmklachten en kunnen weldegelijk ziek zijn, maar een ziekenhuis bezoek is niet aan de orde.
Producten mét allergenen
Sommige producten bevatten een allergeen uit zichzelf, zoals Amandelmeel, Vis collageen of Sesamolie. Het ingrediënt (of één van de ingrediënten) is een allergeen en dus wordt dat op de verpakking vermeld. Volgens de wetgeving moeten de ingrediënten die het allergeen bevatten (eventueel met benoemen van het allergeen) opvallend gedrukt zijn bij de informatie. Bijvoorbeeld: Erwten-* 25%, Rijst-* 25%, Hennep-* 15%, Amandel-* 15%, Pompoen-* 10% en Zonnebloemproteïne* 5%.
Wat is kruisbesmetting?
Soms worden op verpakkingen wel eens ‘Sporen van …’ vermeld. Dit wordt gebruikt om aan te geven dat er sporen van een allergeen in het product zouden kunnen zitten. Dit wordt kruisbesmetting genoemd. Er wordt onderscheid gemaakt tussen structurele kruisbesmetting en incidentele kruisbesmetting.
Structurele kruisbesmetting
Er is sprake van structurele kruisbesmetting als het allergeen (bijna) altijd in een product terecht komt en de producent geen verdere stappen meer kan nemen om dit te voorkomen.
Bijvoorbeeld: een producent van granola maakt de machines vaak niet helemaal schoon, maar leegt ze alleen. Volledig schoonmaken met water kan leiden tot bacteriegroei, dus dit is een gangbare praktijk. Wel lopen ze een groot risico dat er ergens in de productielijn bijvoorbeeld pinda’s achterblijven, en dit wordt dan ook (door de autoriteiten) gezien als terechte kruisbesmetting met de vermelding: er zullen daadwerkelijk hier en daar pinda’s in de producten terecht komen.
Is het zo gemakkelijk? Bij controles let de NVWA hier streng op. De fabrikant moet kunnen aantonen dat er bijvoorbeeld niet vaker schoongemaakt kan worden én dat er in de planning niet iets anders kan. Als er na een uitgebreide schoonmaak eerst producten gepland kunnen worden zonder pinda’s en daarna pas mét pinda’s, moet dat gedaan worden. Soms lukt dat niet, omdat er ook andere allergenen kunnen zijn, zoals amandelen, cashews of gluten uit tarwe. In dat geval is het dus terecht dat de ‘Sporen van …’ vermeld worden.
Incidentele kruisbesmetting
Bij de structurele kruisbesmetting zal er dus daadwerkelijk iets van het allergeen in een hele batch van het product zitten. Als het niet helemaal uitgesloten kan worden, maar het is ook niet gebruikelijk, dan spreekt men van incidentele kruisbesmetting. De machines worden dan wél goed schoongemaakt, vaak wordt er getest na de schoonmaak en alles is zo ingericht dat er geen ingrediënten van het ene product bij het andere product kunnen komen.
Maar de allergenen zijn wel bij elkaar in het gebouw. En dus kan het, ook al neemt een bedrijf nog zoveel maatregelen, altijd gebeuren dat er allergenen bij elkaar komen. Omdat dat een incident zal zijn, wordt dit niet vermeld.
Wat betekent Allergeen vrij?
Soms staat er op producten ‘Allergenen vrij’ of bijvoorbeeld ‘Lactosevrij’. Dit is om aan te geven dat er écht geen allergenen in het product kunnen zitten. Als een product vanaf de boer tot aan de winkel geen enkele keer in contact komt met andere producten die wel allergenen bevatten, kan het simpelweg niet dat het allergeen erin komt.
Bij Mattisson wordt het grootste deel van onze producten verpakt in ons eigen bedrijf, of bij onze vaste co-packers. Soms kopen we de producten ook verpakt in. Wij vermelden de allergenen altijd als volgend:
- Product bevat een allergeen: het is 1 van de ingrediënten en staat opvallend vermeld in de ingrediëntendeclaratie.
- Structurele kruisbesmetting: dit kan gebeuren bij producten die wij verpakt inkopen. De producent kan dan dus niet uitsluiten dat er daadwerkelijk een allergeen in zit. Incidentele kruisbesmetting: dit vermelden wij niet, in lijn met de richtlijnen van de NVWA.
- Vrij van: Dit vermelden we alleen als we zeker weten dat het allergeen er niet in zit én het belangrijk is voor het product. Dat is bijvoorbeeld als het juist een vervangend product is voor mensen die last hebben van een allergie. We nemen dan extra stappen om incidentele kruisbesmetting uit te sluiten.
Wetgeving voor allergenen
Op dit moment (maart 2024) is er nog geen duidelijke wetgeving voor kruisbesmetting. Voor mensen met een allergie is het dus in sommige gevallen verstandig om bij de fabrikant van een product na te gaan of er sprake kan zijn van kruisbesmetting.
Voor mensen met een intolerantie zou de informatie op het etiket voldoende moeten zijn, dus de vermelding van allergenen in de ingrediënten of structurele kruisbesmetting. Dit is omdat, anders als bij een allergie, voor een intolerantie er wel een bepaalde hoeveelheid van de stof ingenomen moet worden. Hoeveel van de stof er ingenomen moet worden voor een intolerantie verschilt per stof en per persoon.
Gluten
Gluten zijn een uitzondering in de wetgeving. Er is bepaald dat er van gluten pas een reactie komt van mensen als ze daadwerkelijk ‘veel’ gluten binnen krijgen. ‘Glutenvrij’ mag dus genoemd worden op producten, zelfs als er wél een klein beetje gluten in zit. Deze grens zit op 20 mg per kg. Omdat er veel mensen zijn met een gluten intolerantie én het een allergeen is met een duidelijke grens in de wetgeving, wordt dit vaak wél apart vermeld.
